Bernard Wapowski jako wybitny przedstawiciel nauki jest w chwili obecnej przez nią niedoceniany. Tym bardziej powinniśmy się upominać o jego dorobek, ponieważ od najmłodszych lat związany był z ziemia przemyską. Urodził się ok. 1450 r. w Wapowcach. Zmarł 21 października 1535 r. w Krakowie.

Jego rodzicami byli Stanisław i Ciołkówna Wapowscy z Radochoniec herbu Nieczuja. O młodości Bernarda wiadomo niewiele ale można przypuszczać, że uczęszczał do szkoły katedralnej w Przemyślu. W 1493 r. rozpoczął studia na Akademii Krakowskiej. Jako żak wyróżnił się talentem muzycznym dlatego też powierzono mu kierowanie chórem.

Karierę kościelną rozpoczął od objęcia funkcji kantora przemyskiego, którą piastował w latach 1496 - 1522. Dzięki regularnym dochodom z kantorii i pomocy wuja Piotra Wapowskiego kontynuował naukę w Bolonii, broniąc 15 lutego 1505 r. doktorat z prawa kanonicznego.

Dzięki pomocy w dotarciu do Rzymu i wstawiennictwu u papieża Erazma Ciołka (posła polskiego), uzyskał funkcję prałata domu papieskiego a następnie został protonotariuszem apostolskim.

W czasie pobytu w Stolicy Apostolskiej nawiązał współpracę z Markiem da Benevento i Janem Cottą z Legnano, uczestnicząc w pracach nad obrazem kartograficznym Europy Środkowej. W efekcie opublikowano poprawione dzieło Ptolemeusza w 1507 r. (z powodu znikomej sprzedaży dzieło wzbogacono i wydano rok później) z dołączonymi mapami: Polski, Czech, Węgier, Niemiec, Rusi i Litwy. Były to pierwsze mapy jak nigdy dotąd precyzyjnie określające położenie miejscowości polskich. Wśród nich pojawiły się na mapach \"gniazda rodowe\" Wapowskich: Radochońce i Wapowce. Jest to niezbity dowód na udział Bernarda przy pracach nad obrazem Europy środkowo-wschodniej.

Powracając do kraju w 1509 r. Bernard odwiedził kapitułę przemyską a następnie udał się do Krakowa aby objąć podarowana przez wuja kantorię krakowska (12 września 1509 r.). Takie postępowanie nie wzbudziło aprobaty Mikołaja Czapiela, który wytoczył proces o tę godność. W wyniku tego sporu Bernard wrócił do Rzymu.

W Stolicy Apostolskiej Wapowski wszedł w skład dworu papieskiego a dzięki zajmowanemu stanowisku i kontaktom w Watykanie okazał się cennym pomocnikiem posła polskiego Jana Łaskiego. Łaski przybył na Sobór laterański aby ukazać chrześcijańskiej Europie zagrożenie płynące z imperium osmańskiego i Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. W jego staraniach wspierał go Wapowski sporządzając memoriały w sprawie krzyżackiej i uczestniczył w wystąpieniach publicznych posła lub zastępował go jako pełnomocnik. W wyniku działalności propagandowej powstał zbiór wierszy (Dantyszek, W. Ecka, Krzyckiego i innych), który propagował zwycięstwo wojsk polskich pod Orszą. Tomik zawierał wstęp napisany przez Bernarda o hipotetycznym pochodzeniu Słowian.

Zapewne dzięki protekcji Łaskiego, Bernard uzyskał godność kanonika krakowskiego i został mianowany przez króla Zygmunta I sekretarzem oraz pierwszym polskim nadwornym historykiem. Mimo zajmowanych godności jego działalność skupiała się głownie na kartografii oraz pracy dla kapituły krakowskiej i kancelarii królewskiej.

Kapituła krakowska zauważyła i doceniła zmysł pisarski Wapowskiego wyznaczając mu ułożenie i wygłoszenie mowy powitalnej skierowanej do króla Zygmunta I w styczniu 1518 r. i styczniu 1519 r. Powierzono mu także napisanie listu do papieża z prośbą o zwolnienie wyższej hierarchii kościelnej z niektórych powinności kościelnych (przymusowej mszy śpiewanej).
Oprócz codziennych obowiązków sekretarza Wapowski przygotowywał dla kancelarii królewskiej w 1525 r. argumentację prawno - historyczną o przyłączeniu Mazowsza do państwa polskiego.

Spośród wielu zagadnień naukowych najbardziej fascynowała go kartografia.

Jego pierwsza mapa została wydana w 1526 r. Ryta była w drewnie i składała się z kilku arkuszy, które łącznie posiadały rozmiar 60 x 42 a skala wynosiła 1:2 900 000. Mapa obejmowała tereny Polski z Wielkim Ks. Litewskim, Prusy, Inflanty, zachodnią część Półwyspu Bałkańskiego, część chanatu Krymskiego, zachodnią część Wielkiego Ks. Moskiewskiego oraz Węgier.

Druga mapa została wydana w 1528 r. a jej skala wynosiła 1:1 000 000. Przedstawiała dokładny obraz Polski i zachodniej części Litwy.

Trzecia mapa jest najmniej znana. Miała zawierać obraz północnej Europy, a w szczególności Danii, Szwecji, Norwegii, Moskwy i Inflant.

Mapy Wapowskiego stały na wysokim poziomie naukowym i zawierały dokładny obraz przedstawianych regionów. Duża dokładność sporządzonych przez ojca kartografii polskiej map, była doceniana przez stulecia i stanowiła wzór do naśladowania. Do takiego stanu rzeczy przyczyniło się wielu bezimiennych naukowców współpracujących z Wapowskim, którzy pomagali mu określać współrzędne wielu miast i miejscowości. Znani z imienia i nazwiska są Mikołaj Kopernik, Jan Dantyszek, bp. Linköping Jan Brask, którzy najprawdopodobniej pomagali Bernardowi przy sporządzani trzeciej mapy.

Niestety żadna z map nie zachowała się w całości do naszych czasów; dysponujemy jedynie ich fragmentami.

Bernard Wapowski oprócz kartografii posiadał wszechstronne zainteresowania, które skupiały się m.in. na medycynie, astrologii oraz astronomii. O znajomości medycyny świadczą zapiski Mikołaja Kopernika, który wspomina, że w 1526 r. Wapowski z doktorem Solfą leczyli bliżej nieznaną osobę w czasie pobytu w Gdańsku. Natomiast o znajomości astrologii wspomina Marcin Biem, który podaje, że 27 stycznia 1530 r. Bernard wraz z Marcinem z Olkusza układali horoskop księciu Aleksandrowi. Biem wspomina także, o podziękowaniach króla za stawianie horoskopu oraz o książeczce astrologicznej napisanej przez Bernarda.

O zainteresowaniach astronomicznych Wapowskiego świadczy zachowana korespondencja miedzy Bernardem a Mikołajem Kopernikiem. Obu łączyła przyjaźń i podobne zainteresowania od najmłodszych lat. Kopernik dzielił się nowymi informacjami na temat poczynionych obserwacji a także starał się przesłać Wapowskiemu najnowsze publikacje dotyczące astronomii. Bernard zaś ze swojej strony starał się o wydanie przełomowych badań Mikołaja.

Działalność i nieprzeciętne zdolności literackie Wapowskiego nie budziły wątpliwości, jednak on sam podjął się napisania historii Polski dopiero pod koniec życia. Niestety napisana przez niego kronika nie zachowała się do naszych czasów, gdyż brakuje jej początkowej części do roku 1380. W opisie dziejów Polski Bernard korzystał z dostępnych w tym czasie kronik m.in. Jana Długosza, Macieja z Miechowa, Emeryka Węgra. W swojej kronice Bernard opisuje bardzo szczegółowo interesujące go wydarzenia m.in. misje dyplomatyczne, bitwy, a także zamieszcza niespotykane dotychczas noty biograficzne wpływowej szlachty, mieszczan, wodzów, przez to czyni ich sprawcą dziejów. Na uwagę zasługują również zamieszczone opisy krain i ludów.

Postać Wapowskiego jest dla wielu osób nieznana. Choć trzeba przyznać, że od kilku lat systematycznie pojawiają się nowe wzmianki o życiu i osiągnięciach najwybitniejszego kartografa Polski. Doceniła go m.in. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, która decyzją z 22 stycznia 2009 roku na cześć Bernarda Wapowskiego nazwała krater na powierzchni Księżyca jego imieniem. Obejmuje on średnice 11,6 km, położony jest na 82,9° szerokości południowej i 53,5° długości wschodniej.


Autor: Marcin Drymajło

Zdjęcia
1.Zachowane fragmenty map Bernarda Wapowskiego.
http://www.naukowy.pl/encyklopedia/Historia_polskiej_geografii
2.B.Wapowski, S.Munzer, Polonia et Vngaria,1540.
http://picasaweb.google.fr/scintillata/UA_Maps#5151538961533931186

Opracowano na podstawie:
Barycz H., Polacy na studiach w Rzymie w epoce odrodzenia (1440-1600), Kraków 1938.
Barycz H., Szlakami dziejopisarstwa staropolskiego. Studia nad historiografią w. XVI-XVIII, Wrocław 1981.
Bieńkowska B., Kronika Emeryka Węgra (1516-1531) jako źródło Wapowskiego, Wrocław 1969.
Birkenmajer L. A., Mikołaj Koprenik, Kraków 1901.
Dziuba A., Elagia orszańska? Bernard Wapowski, w: Rocznik Humanistyczny, 1997, z. 3, s.115-127.
Dziuba A., Wczesnorenesansowa historiografia polsko-łacińska, Lublin 2000.
Modelska-Strzelecka B., Bernard Wapowski, w: Krakowski krąg M. Kopernika , Kraków 1973.
Szujski J., Wstęp do: Kroniki Bernarda Wapowskiego, Kraków 1874.
http://www.forumakad.pl/archiwum/2007/02/54_ojciec_polskiej_kartografii.html
http://www.muzeum-polskie.org/muzeum/kart-pol-pl.htm
http://astronomia.lying.waw.pl/bernard_wapowski.php